Vertalen heeft een ongelooflijk lange en rijke geschiedenis, die duizenden jaren teruggaat in verschillende vormen. In de afgelopen eeuwen spraken verschillende culturen via vertalers om te proberen kloven in taal en begrip te overbruggen. Dit stelde hen in staat de commerciële interactie te vergroten, nieuwe technologieën te ontwikkelen en elkaars cultuur te leren kennen.
Vertalen is steeds belangrijker geworden
Tegenwoordig is vertalen nog belangrijker geworden omdat het ons toegang geeft tot een schat aan informatie uit de hele wereld in meerdere talen. Denk aan alle boeken, artikelen, websites en meer die volledig ontoegankelijk zouden zijn als we niet effectief konden communiceren.
Nu er dankzij globalisering nauwkeurige vertalers nodig zijn die de communicatie vergemakkelijken tussen mensen die geen taal of moedertaal delen, speelt vertaling een steeds belangrijkere rol om ons te helpen en sterkere banden op te bouwen tussen mensen en culturen.
Vroegste vertaling
De vroegst bekende vertaling dateert van duizenden jaren geleden en is afkomstig van de oude Egyptenaren en Akkadiërs tijdens het Oude Koninkrijk. Dit was een tijd waarin de handel tussen beschavingen in Mesopotamië, het huidige Irak, en het oude Egypte floreerde. Rijke schriftgeleerden en vertalers vertrouwden vaak op hun meertalige vaardigheden voor economische doeleinden, zoals het kunnen lezen van contracten en andere documenten in meerdere talen.
Behalve een financieel voordeel is er ook gezegd dat vertaling een spirituele verbinding tussen culturele groepen opleverde. Veel mensen geloofden dat vertaling hen in staat stelde de ware betekenis achter het geschreven woord te begrijpen. Hoewel het onmogelijk is om precies te weten hoe actief vertalingen in deze periode waren, zijn geleerden het erover eens dat dit oude wapenfeit dient als een diepe herinnering aan onze voortdurende behoefte om vandaag de dag kloven te overbruggen met behulp van taal.
De oudste overgebleven vertaling
Het Epos van Gilgamesj is een uniek en boeiend stuk literatuur dat zijn stempel heeft gedrukt op de (vertaal) geschiedenis. Het staat te boek als de oudste overgeleverde vertaling en gaat terug tot 1800 voor Christus in Mesopotamië, toen het gedurende vele eeuwen mondeling werd overgedragen tussen generaties.
Dit epische gedicht vertelt het verhaal van koning Gilgamesj, een held en heerser van de Mesopotamische stad Uruk, en zijn reis om het eeuwige leven te ontdekken. Het Epos van Gilgamesj is zeer gevierd om zijn weergaven van gebeurtenissen in de vroege menselijke ontwikkeling.
Daartoe behoren de mythologische voorstellingen, de Soemerische cultuur, sociale gebruiken en legendarische personages. Al duizenden jaren wordt het bestudeerd door geleerden en liefhebbers, die de thema’s in dit tijdloze werk hebben geanalyseerd.
Hiëronymus en de bijbelvertaling
Hiëronymus, een belangrijk figuur uit de christelijke geschiedenis, werd in het jaar 342 na Christus geboren in een welgestelde familie in wat nu Kroatië heet. Tijdens zijn jeugd leidde hij een tamelijk luxueus leven, waarbij hij met zijn ouders door het Romeinse Rijk reisde en opgroeide in Dalmatië.
Ondanks zijn opvoeding en bevoorrechte status als burger van Rome, koos Hiëronymus ervoor af te zien van wereldse zaken door op jonge leeftijd monnik te worden en zich volledig te wijden aan religie en bijbelstudie. Dit maakte hem tot een bijzonderheid onder de inwoners van Rome in die tijd; toch zou dit uiteindelijk zijn vruchten afwerpen toen hij een van de meest invloedrijke theologen aller tijden werd.
Verhuizing naar Rome
In 373 nam Hiëronymus een belangrijke beslissing om zijn huis in het oosten te verlaten en naar Rome te reizen, een bruisend stedelijk centrum vol kennis en cultuur. Daar hoopte hij zijn religieuze weg te vervolgen en de verschillende christelijke geschriften te bestuderen die waren overgeleverd door geleerden uit zowel de oosterse als de westerse traditie.
Hoewel het zeker geen gemakkelijke verhuizing was – zo’n verre reis terwijl hij niemand kende was een ontmoedigend vooruitzicht – werd Hiëronymus gewonnen door de energie van Rome en de diepe verbondenheid met zijn geliefde religie. Zijn beslissingen zouden later veel van het westerse christendom, zoals wij dat nu kennen, vormgeven en maakten van Hiëronymus een van de belangrijkste figuren uit de vroegchristelijke geschiedenis.
De vertaalopdracht van de paus
Toen Hiëronymus in Rome aankwam, had hij geen idee hoezeer dit zijn leven zou veranderen. Hij raakte al snel verankerd in de geleerde kringen van de stad en maakte een sterke indruk op paus Damasus. Onder de indruk van zijn geleerdheid vroeg Damasus aan Hiëronymus om de Bijbel in het Latijn te vertalen. Hiëronymus wist toen nog niet dat dit project een van de belangrijkste prestaties van zijn leven zou worden.
De Vulgaat vertaling
Hiëronymus werkte onvermoeibaar aan de vertaling in het Latijn, die uiteindelijk bekend werd als de Vulgaat. In 405 leverde de heilige Hiëronymus een opmerkelijke prestatie door de volledige vertaling van de Bijbel in het Latijn – de toenmalige taal van zowel de academici als de kerk – te produceren. Hiëronymus vertaalde alle boeken uit het Hebreeuws, Grieks en Aramees.
Zijn ongelooflijke werk werd al snel door christenen in heel Europa gebruikt als hun primaire versie van de Schrift, en werd een standaard bijbelvertaling, die daarna nog vele eeuwen in gebruik zou blijven.
Hiëronymus verdient veel lof voor zijn gepassioneerde toewijding aan zijn project, waardoor hij een cruciale kloof in de westerse christelijke literatuur kon overbruggen en de weg vrijmaakte voor toekomstige ontwikkelingen, die door zijn werk mogelijk werden gemaakt.
Latijnse vertalingen tijdens de Middeleeuwen
Tijdens de Middeleeuwen bloeide de communicatie tussen verre beschavingen op dankzij het wijdverbreide gebruik van het Latijn als gemeenschappelijke taal. Als taal voor officiële rapporten en documentatie werd het Latijn in heel Europa begrepen en gemakkelijk vertaald in andere talen, zodat kennis wijd en zijd kon worden verspreid.
Zo werden literaire werken in het Arabisch en Grieks vertaald uit het Latijn om ze toegankelijk te maken voor een breder publiek. Veel van dit werk vond zijn oorsprong in het islamitische Spanje, waar uitstekende intellectuele prestaties de bibliotheek tot een mondiaal centrum van kennis maakten.
Deze wederzijdse uitwisseling van kennis werd verder beïnvloed door Joodse geleerden, die uit hun thuisland Spanje waren verdreven en zich elders vestigden. Ze namen de manuscripten mee, waarvan velen konden genieten.
De ongelooflijke diversiteit in de Middeleeuwen gaf aanleiding tot een nieuw wetenschappelijk tijdperk door de uitwisseling van romans, geschriften, poëzie en meer, geschreven in het Latijn; een taal waarmee wij ons eeuwen later nog steeds bezighouden.
De Steen van Rosetta
In 1822 begon de Franse geleerde Jean-Francois Champollion met het ontcijferen van hiërogliefen, het oude Egyptische schrift. Hij gebruikte de beroemde Steen van Rosetta als zijn sleutel. De steen bevat een boodschap in drie schriften: hiërogliefen, demotisch (een vereenvoudigde vorm van hiërogliefen) en Grieks.
Door de inscripties te bestuderen kon Champollion voor het eerst in meer dan 1500 jaar de hiërogliefen ontcijferen. De Steen van Rosetta is nu een van de beroemdste artefacten ter wereld, en de ontdekking ervan was van groot belang voor ons begrip van de Egyptische geschiedenis.
De ontdekking van de Steen van Rosetta
De Steen van Rosetta is een van de belangrijkste archeologische ontdekkingen aller tijden. Hij werd in 1799 ontdekt tijdens Napoleons campagne in Egypte. De steen bevatte de sleutel tot het ontsluiten van onbekend hiërogliefenschrift, dat eeuwenlang verloren was gegaan.
Dankzij de ontdekking kon Jean-Francois Champollion de hiërogliefen ontcijferen en de geheimen van de Egyptenaren ontsluieren, waaronder hun historische verslagen en religieuze tradities. Zonder deze ontdekking was het onwaarschijnlijk, dat we deze oude cultuur nu volledig hadden kunnen begrijpen en was veel van hun geschiedenis onontdekt gebleven.
Het ontcijferingsproces van de steen
De steen werd vele malen bestudeerd door geleerden en deskundigen over de hele wereld, maar het duurde tot 1822 voordat Jean-François Champollion de exacte code van de hiërogliefen kon kraken door ze te vergelijken met het Griekse en Koptische schrift op de steen. Hij bereikte deze prestatie door uit de vergelijkingen af te leiden wat elk hiërogliefenteken voorstelde. Dit leidde tot een volledig begrip van het Egyptische schrift.
Er wordt aangenomen dat wij zonder de ontdekking van de Steen van Rosetta de Egyptische tekst of hiërogliefen nooit hadden kunnen begrijpen. Dankzij de ontdekking ervan is er een link gelegd tussen taal uit het verleden en het heden, waardoor wij informatie kunnen decoderen, die ooit voor altijd verloren werd gewaand.
Moeilijkheden bij vertalen oude teksten
Het vertalen van oude teksten is een moeilijke onderneming. Dit komt doordat de taal en de context in deze documenten sterk kunnen verschillen van de moderne taal en culturele connotaties die zij vandaag de dag kunnen hebben. Vaak worden vertalers geconfronteerd met complexe beslissingen over de juiste interpretatie van woorden, zinnen en concepten.
Het is belangrijk dat vertalers de historische context van een oud document begrijpen om de betekenis ervan effectief in verschillende talen weer te geven. Bovendien kunnen bepaalde elementen in een tekst niet letterlijk worden vertaald; zo kunnen metaforen of idiomen voor meerdere interpretaties vatbaar zijn en bij een letterlijke vertaling voor verwarring zorgen.
De moeilijkheid bij het vertalen van oude teksten wordt nog vergroot door veranderingen in betekenissen in de loop der tijd; bepaalde woorden betekenen nu andere dingen dan toen ze oorspronkelijk werden geschreven.
In die zin kunnen er gemakkelijk misvattingen of verkeerde interpretaties ontstaan. Om deze redenen is het van het grootste belang dat vertalers een grondige kennis hebben van beide talen en hun eigen culturele context om tot een nauwkeurige interpretatie van de brontekst te komen.
Context bij het vertalen van oude teksten
Het vertalen van oude teksten kan zeer lastig zijn, omdat de context waarover wij nu beschikken vaak sterk verschilt van wat de auteurs oorspronkelijk bedoelden. Deze simpele waarheid benadrukt hoe belangrijk het is om bij het vertalen van een oude tekst rekening te houden met contextuele elementen. Zonder inzicht in de cultuur achter deze geschriften zullen veel interpretaties de ware bedoelingen missen of helemaal verkeerd worden opgevat.
Als wij er bijvoorbeeld van uitgaan dat ideeën die in een oude cultuur zijn opgeschreven, voor ons vandaag de dag nog steeds dezelfde betekenis hebben, leidt dat waarschijnlijk tot verkeerde interpretaties en een gebrek aan nauwkeurigheid bij het vertalen. Daarom is het van het grootste belang dat wij rekening houden met de context wanneer wij de oorspronkelijke bedoeling van een tekst proberen te begrijpen.
Overbrengen van oude vertalingen aan modern publiek
De betekenis van een oude tekst overbrengen op een modern publiek is geen geringe opgave. Historische, culturele en linguïstische verschillen kunnen ervoor zorgen dat teksten van eeuwen geleden een vreemde taal lijken voor wie ze vandaag leest.
Bovendien kunnen contextuele aanwijzingen over sociale gebruiken, technologie en overtuigingen in de loop der tijd verloren zijn gegaan of vervormd, waardoor de interpretaties van moderne lezers sterk kunnen afwijken van de oorspronkelijke bedoeling van een auteur uit de oudheid.
Om deze werken toegankelijk te maken voor een hedendaags publiek zijn vele strategieën toegepast, variërend van analyse van taal en stijl tot overleg met geleerden op aanverwante gebieden. Dankzij deze technieken zijn lezers vandaag de dag veel beter in staat om zelfs sommige van de oudste manuscripten te begrijpen.
Hoe vertalingen toen en nu gebruikt worden
In de loop van de geschiedenis is vertaling gebruikt voor verschillende doeleinden, waaronder diplomatie, handel en religieuze ceremonies. In de loop van de geschiedenis is vertaling doeltreffend gebruikt om de verspreiding van ideeën en culturen te vergemakkelijken.
Begonnen als mondelinge vertalingen door immigranten en religieuze leiders, zoals de heilige Hiëronymus in de vierde eeuw, werd het vertalen meer geformaliseerd door het schrijven tijdens de Renaissance.
Naarmate taal en technologie zich verder ontwikkelden, werd de vooruitgang op vertaalgebied nog verfijnder met de uitvinding van computers die bronteksten gemakkelijk in verschillende talen kunnen interpreteren.
Digitale hulpmiddelen bieden nu directe vertalingen door eenvoudigweg toegang te krijgen tot het internet, waardoor snelle interculturele communicatie mogelijk wordt die jaren geleden ondenkbaar zou zijn geweest.
Vertalingen door Aabévé Vertaalbureau
Bij Aabévé Vertaalbureau zijn we er trots op dat wij het vak van vertalen, wat ons als mensheid al zo lang en zo vaak heeft mogen helpen, voortzetten. Wij hebben het vermogen om snel en efficiënt vertalingen van hoge kwaliteit te leveren, zodat uw bedrijf nieuwe markten kan bereiken en kan groeien.
Neem vandaag nog contact met ons op via 024 – 82 00 778 voor meer informatie over onze vertaaldiensten en hoe wij u kunnen helpen uw bereik wereldwijd uit te breiden!